Nahuatl

La lengua náhuatl

Lección 10 – El futuro

Lección X

#57. El FUTURO.

Para formar este tiempo se agrega el postfijo -s a las personas singulares y -skej a las plurales. Ejemplo:

Nejuatl ni-choka-s: yo lloraré
Tejuatl ti-nemi-s: vivirás
Yejuatl miki-s: morirá (él)
Tejuantin ti-tleko-skej: subiremos
Amejuantin an-kochi-skej: dormirán ustedes
Yejuantin temo-skej: bajarán ellos

Los verbos que terminan en -oa o en -ia pierden la -a final en el futuro. Ejemplos: “tlajtoua” -> “nitlajtos” (hablaré); “paleuia” -> “kipaleuis itaj” (ayudará a su padre).

#58. TRADUCIR:

1. Nejuatl nikochis mostla.
2. Tejuatl tikochis nikan.
3. Yejuatl nemis.
4. Tejuantin tikkuaskej se michin.
5. Amejuantin anchokaskej.
6. Yejuantin tlakuaskej.
7. ¿Akin nemis?
8. ¿Akin kichiuas nokal?
9. ¿Malintsin tlapakas?
10. ¿Tlen kichiuas notaj?
11. ¿Tlen tikchiuaskej?
12. ¿Tleka titlaxkalchiuas?
13. ¿Keman titlakuaskej?
14. ¿Tlapakaskej axkan?
15. ¿Akin chokas?
16. ¿Keman kitekis yejuatl se xochitl?
17. ¿Akin tekitis momostla?
18. ¿Tiknekis okse itskuintli?
19. ¿Amo ankuikaskej?
20. Nikuikas mostla.
21. ¿Akin kuiskas mostla?
22. Xuan kikuas chili.
23. Yejuatl kikauas se kaxitl.
24. ¿Tikpakas mopetlau?
25. ¿Kampa kuikaskej yejuantin?
26. Tochtli nemis itik ostotl?
27. ¿Keman tikochiskej?
28. ¿Keman titlakuas?
29. ¿Keman tekitis mokoltsin?
30. ¿Akin kipakas in teopantli?

#59. TRADUCIR:

1. Lavaré mi casa.
2. ¿Cuándo comerás?
3. ¿Quién subirá?
4. ¿Qué hará ella?
5. ¿Quién llorará?
6. ¿Llorarán ustedes?
7. Ellos lavarán.
8. ¿Sabremos (algo)?
9. ¿Querrás el libro?
10. ¿Qué comeremos?
11. ¿Por qué saldrás?
12. ¿Lavarás mi casa?
13. ¿Cuándo dormiremos?
14. ¿Quién vivirá?
15. Yo viviré.
16. No saldré mañana.
17. ¿Qué harás?
18. Haré lo que quiero.
19. ¿Cortarás la flor?
20. ¿Cómo harás el petate?
21. ¿Cómo cantarán Uds.?
22. Cantaré diario.
23. ¿Comerás la carne?
24. ¿Comerás?
25. Juan trabajará allá.
26. ¿Qué querrá el niño?
27. Lavaré los platos.
28. ¿Cómo cantaré?
29. María comerá la salsa.
30. Moriremos.

#60. TRADUCIR:

Itekiu Xuan

Xuan tekitis mostla. Tekitis ipan imil. Kintekis yetl iuan xochitl. Kinnamakas yetl ipan tiankistli. Niman tlakuas iuan tlajtos ika itajtsin. Niman kochis.
Noijki Malintsin tekitis. Tlaxkalchiuas iuan molchiuas ipampa altepeiluitl. Kimpakas kaxitl. Niman kochis.
Nochtin tokitiskej. Tlakualchiuaskej, tlakouaskej iuan tlanamakaskej.

#61. TRADUCIR Y CONTESTAR:

1. ¿Tekitis Xuan mostla?
2. ¿Tleka tekitis?
3. ¿Kampa tekitis?
4. ¿Tlen kichiuas?
5. ¿Kintekis yetl?
6. ¿Kinnamakas yetl?
7. ¿Kampa tlanamakas?
8. ¿Akin kinkouas yetl?
9. ¿Kampa tlakuas?
10. ¿Tlajtos ika itaj?
11. ¿Malintsin tekitis?
12. ¿Tlen kichiuas?
13. ¿Kampa tekitis?
14. ¿Kintekis in xochitl?
15. ¿Akin kimpakas kaxitl?
16. ¿Kenin tlapakas?
17. ¿Kampa kochis Malintsin?
18. ¿Kochis ipan tiankistli?
19. ¿Akin kikuas moli?
20. ¿Kampa tlakuaskej yejuantin?

#62. El futuro como objeto subordinado.

Para complementar la acción de un verbo se utilizará el futuro. “Quiero comer” será literalmente “Quiero yo comeré”. “Quiero que tú comas” será literalmente “Quiero tú comerás”. Ejemplos:

Nikneki nitlakuas (quiero comer)
¿Tikneki titlapakas? (¿quieres lavar?)
Tiknekij tikuikaskej (queremos cantar)
Yejuantin kinekij chokaskej (ellos quieren llorar)
¿Ankinekij annemiskej? (¿quieren ustedes vivir?)
¿Tlen tikneki tikkuas? (¿qué quieres comer?)

#63. TRADUCIR:

1. Nikneki nitlakuas.
2. Yejuatl kineki kuikas.
3. ¿Tikneki tikuikas?
4. Tiknekij tejuantin tikochiskej.
5. ¿Tikneki titlaxkalchiuas?
6. Nejuatl nikneki ninemis.
7. Amo tiknekij timikiskej.
8. Ankinekij amejuantin anchokaskej.
9. Kinekij tlanamakaskej.
10. Amo nikneki nichokas.

#64. TRADUCIR:

1. Xuantsin kineki nejuatl nitekitis ipan imil.
2. ¿Tejuatl tikneki Xuan kikuas motoch?
3. ¿Akin kineki tejuantin titlapakaskej?
4. Yejuantin kinekij tiksiuas inkal.
5. Tejuantin amo tiknekij Malintsin molchiuas.
6. Nejuatl amo nikneki tiktekis nomekau.
7. Amo nikneki timikis; nikneki tinemis.
8. Amo nikneki Xuan iuan isiuau chokaskej.
9. In ueue koli amo kineki ipil tekitis.
10. Amo tiknekij ankichiuaskej tokal.

#65. TRADUCIR:

1. Yo quiero llorar.
2. ¿Quieres vivir?
3. ¿Quieres que durmamos?
4. Quiero que cante María.
5. ¿Quién quiere que cortemos la tortilla?
6. ¿Quién quiere ayudar a mi padre?
7. ¿Quién quiere que mi padre ayude a Juan?

8. Queremos que viva; no queremos que muera.
9. ¿Quiere él que yo trabaje en su casa?
10. ¿Quieren ustedes que él compre?
11. No quiero que mi hijo trabaje en el mercado.
12. Juan quiere que comamos aquí.
13. El padre de María quiere que salgas.
14. Ellos no quieren que llores.
15. Quiero que cuentes (gente).
16. Quiere él que laves casas (en general).
17. Quiero que hagas tortillas (en general).
18. Quiero que hagas tres tortillas.
19. ¿Quieres que entremos?
20. Yo quiero que él salga.

#66. TRADUCIR Y CONTESTAR:

1. ¿Quién llorará?
2. ¿Adónde comerá mañana?
3. ¿Qué comerá en el camino?
4. ¿Quién quiere que trabajemos en el corral?
5. ¿Qué quieres comer?
6. ¿Dónde quieres que trabajen?
7. ¿Dónde quieres trabajar?
8. ¿Quieres que corten flores los niños?
9. ¿Quieren ellos que viva yo allá?
10. ¿Tu hijo quiere que yo hable en nahuatl?
11. ¿Entrarán ustedes a la escuela mañana?
12. ¿Quieres que Juan corte los cordones?
13. ¿Quieres que él ponga la comida sobre el fuego?
14. ¿Quién quiere que yo salga?
15. ¿María hara mole con chile y chocolate?
16. ¿Cómo hará tortillas ella?
17. ¿Quieren ellos que hagamos comida diario?
18. ¿Quién dormirá sobre nuestro petate?
19. ¿Quién ayudará a mi madre a trabajar?
20. ¿Qué comerás mañana?