Nahuatl

La lengua náhuatl

Lección 5 – El presente

Lección V

#35. El presente del verbo.

Ya que no existe el infinitivo en nahuatl, el verbo se expresa en los diccionarios con la tercera persona singular. Para llorar se encontrará choca (él llora), para vivir, nemi (él vive) y para bajar, temo (él baja). En este capítulo se usarán estos tres verbos intransitivos como ejemplos.

Según las gramáticas antiguas las formas plurales del verbo llevaban un saltillo al final. En muchos de los dialectos modernos este sonido ha desaparecido como indicador del plural. Sin embargo, en estas lecciones los plurales aparecerán escritos con una j final para evitar confusión entre la segunda persona singular y la primera plural, y entre las dos terceras personas.

ni-choka: yo lloro ti-choka-j: lloramos
ti-choka: tú lloras an-choka-j: Uds. lloran
choka: él llora choka-j: ellos lloran

ni-nemi: yo vivo ti-nemi-j: vivimos
ti-nemi: tú vives an-nemi-j: Uds. viven
nemi: él vive nemi-j: ellos viven

ni-temo: yo bajo ti-temo-j: bajamos
ti-temo: tú bajas an-temo-j: Uds. bajan
temo: èl baja temo-j: ellos bajan

#36. Traducir:

1. choka
2. nemi
3. temo
4. nitemo
5. ninemi
6. nichoka
7. anchokaj
8. tinemij
9. nemij
10. titemoj
11. tichoka
12. tichokaj
13. chokaj
14. titemo
15. antemoj
16. temoj
17. tinemi
18. nemij
19. nichoka
20. titemoj

#37. Traducir:

1. ¿Dónde vives tú? 11. ¿Lloras?
2. Yo vivo aquí. 12. Bajamos.
3. Ustedes viven. 13. Ustedes bajan.
4. El vive. 14. Ellos lloran.
5. Vivimos allá. 15. No bajo.
6. Juan no vive aquí. 16. ¿Lloran ustedes?
7. Ellos viven. 17. No lloramos.
8. ¿Vive el padre? 18. ¿No bajas?
9. ¿Dónde viven ellos? 19. ¿Dónde bajamos?
10. Vivo en México. 20. Ella llora.

#38. CONTESTAR:

1. ¿Kampa choka ipil in siuatsintli?
2. ¿Nemij itaj iuan inan ipan Mexijko?
3. ¿Intajtsin Malintsin iuan Xuan kipia ipetlau?
4. ¿Kexki tlakatl nemij ipan maltepetsin?
5. ¿Motekoloton temo ipan tiankistli?
6. ¿Tinemij ipan totlal?
7. ¿Kampa antemoj?
8. ¿Choka tonantsin itik iteopan?
9. ¿Titemo nikan ipan notlal?
10. ¿Ikol amo choka?
11. ¿Ipiltsitsin in tlakatl nemij ipan totiankistoton?
12. ¿ Itoch in pili temo itik tlali?
13. ¿Kampa nemij motskuintoton iuan motochtoton?
14. ¿Amotaj nemi ipan ikal in isij?
15. ¿Tichokaj?
16. ¿Titemoj?
17. ¿Kampa antemoj?
18. ¿Itajtsin in siuatl choka ompa?
19. ¿Kampa temoj pili iuan inan?
20. ¿Kexki koatoton temoj itik tlali?