Nahuatl

La lengua náhuatl

Lección 4 – Los posesivos

Lección IV

#22. El posesivo.

El prefijo posesivo en nahuatl es el siguiente:

no-: mi ~ to-: nuestro ~
mo-: tu ~ amo-: su ~ (de uds.), vuestro ~
i-: su ~ (de él, de ella) in-,i-: su ~ (de ellos)

Al anteponerse a un sustantivo, éste pierde su terminación. Ejemplos:

nokal: mi casa tokal: nuestra casa
mokal: tu casa amokal: la casa (de ustedes)
ikal: su casa inkal: su casa (de ellos)

En los siguientes ejemplos, nótese cómo cambia la terminación de los sustantivos en -tl.

nocihuauh: mi mujer totlacauh: nuestro hombre
motecolouh: tu buho amomecauh: vuestro cordón
iteuh: su piedra de él inmazauh: su venado de ellos

Nótense los siguientes casos de la contracción de dos vocales:

namox: mi libro
mamox: tu libro
iamox: su libro (de él o ella)
tamox: nuestro libro
amamox: su libro(de ustedes)
inamox: su libro de ellos.

Otros ejemplos de contracción son:

nauh: mi agua
notzcuin: mi perro
nocuil: mi gusano.

#23. Traducir:

1. notlal
2. amotlal
3. intlal
4. mosij
5. itlal
6. nomekau
7. totekolou
8. inan
9. innan
10. namox
11. amokol
12. noxal
13. mau
14. itoch
15. itekolou
16. totskuin
17. mokoau
18. topil
19. itlakau
20. tosij

#24. Traducir:

1. su casa (de él)
2. mi casa
3. tu arena
4. su conejo (de ella)
5. nuestra tierra
6. su piedra (de Uds.)
7. su mercado (de ellos)
8. mi agua
9. nuestro buho
10. su mercado (de él)
11. su iglesia (de él)
12. su agua (de Uds.)
13. mi iglesia
14. tu abuela
15. mi niño
16. nuestro petate
17. nuestra arena
18. tu perro
19. nuestra madre
20. mi padre

# 25. Los prefijos posesivos con diminutivos.

Es común utilizar el diminutivo o reverencial –tsin (sin la terminación –tsintli) al hablar de cosas que pertenecen a segundas o terceras personas. Ejemplos: mocaltsin: tu casita, inantsin: su madrecita. Sin embargo, no se acostumbra utilizarlo para la primera persona (nocaltsin: mi casita) a menos que el objeto poseído sea digno de reverencia por sí (notajtsin: mi padrecito). Traducir:

1. namox
2. nau
3. iamoxtsin
4. nosijtsin
5. tomekau
6. momekatsin
7. amomekatsin
8. ikoau
9. ikoatsin
10. nonantsin
11. notajtsin
12. nokoltsin
13. nokal
14. inkaltsin
15. ikaltsin
16. noteopan
17. noteopantsin
18. totskuin
19. mosijtsin
20. ikol
21. ikoltsin
22. tosij
23. amokal
24. nomich
25. tonantsin
26. itlakatsin

#26. Traducir:

1. mi abuelita
2. tu abuelita
3. su abuelita (de él)
4. nuestra abuelita
5. su abuelita (de Uds.)
6. su abuelita
7. mi casa
8. su casita
9. tu casita
10. nuestra casa
11. su casita (de Uds.)
12. su casita (de ellos)
13. tu venadito
14. su niñito (de él)
15. mi niñito
16. nuestra iglesita
17. su madrecita (de ellos)
18. mi abuelito
19. tu piedrita
20. su tierrita (de él)

#27. Traducir:

1. kaltontli
2. kaltoton
3. ikaltoton
4. ikaltoton
5. toteopanton
6. teopantontli
7. tetontli
8. tetl
9. noteu
10. motetsin
11. iteton
12. tetontli
13. tetsintli
14. itetsin
15. tetsitsin
16. motetsitsin
17. tiankistoton
18. itiankistoton
19. amotiankistoton
20. tiankistsintli

#28. Traducir:

1. mi venado
2. tu venadito
3. mi venadillo
4. mis abuelitos
5. mis venadillos
6. los venaditos
7. los venadillos
8. el venadito
9. el venadillo
10. nuestra iglesita
11. nuestra iglesilla
12. nuestras iglesitas
13. nuestras iglesillas
14. su piedrita (de Uds.)
15. su piedrilla (de Uds.)
16. el pescadito
17. el abuelito
18. mis abuelitos
19. la agüilla
20. la agüita

#29. Traducir:

1. Itajtsin iuan inantsin nikan katej.
2. ¿Kampa katej tlaltoton?
3. Amokaltsin amo ipan tetoton.
4. Malintsin kipia ipetlatsin.
5. ¿Kampa ka ipetlatsin?
6. Tlakatsintli kichiua iteopantoton.
7. Mekatoton iuan amoxtoton amo nikan katej.
8. ¿Kampa tochtoton iuan tekolototon?
9. Ipiltsin amo itik tokal.
10. Piltsintli kichiua topetlau.
11. In tetontli amo itik ipetlatsin.
12. Nikan katej atsintli iuan tlaltsintli.
13. ¿Kampa katej amopetlatsitsin?
14. In masatsintli iuan in itskuintsintli ipan tokal.
15. Kema, ikoltsin kichiua mokaltsin.
16. Amo, inantsin amo kipia se itskuintontli.
17. Mokol amo kipia ikal nikan.
18. Mokoltsin amo kipia ikaltsin ompa.
19. ¿Kampa kipia monantsin itlaltsin?
20. ¿Matsin iuan moxaltsin nikan?

#30. Traducir y contestar:

1. ¿Mi petate está en tu casita?
2. ¿Dónde están sus venadillos?
3. ¿Tiene un librillo tu madrecita?
4. ¿El pescadillo está dentro de nuestra agua?
5. ¿Dónde están sus iglesitas (de Uds.)?
6. ¿Juan hace su petatito?
7. ¿Dónde están tu venadito y tu perrito?
8. ¿Dónde están sus venaditos y sus perritos (de él)?
9. ¿Su abuelito (de él) está en nuestro mercado?
10. ¿Tiene mi abuelita una casa blanca?

#31. Otras formas posesivas.

La posesión se expresa de la siguiente manera. Se pone primero el objeto poseído precedido de un prefijo posesivo y luego el poseedor, frecuentemente precedido de la particula in. Ejemplos:

Ikal in tlakatl: la casa del hombre (literalmente su casa del hombre)
Itaj in Malintsin: el padre de María (literalmente su padre de María).

Obsérvense:

1. ixal in koli = la arena del abuelo
2. ixal koli = la arena del abuelo
3. ipetlauh in siuatl = el petate de la mujer
4. Iteopantsin in sijtli = la iglesia de la abuela
5. inkal in Xuan iuan Malintsin = la casa de Juan y de María

#32. Traducir:

1. itoch in tlakatl
2. itoch nokoltsin
3. itoch in nonan
4. inkal in siuatl iuan ipil
5. isij in nosiuatsin
6. isijtsin in nosiuau
7. itiankis nopil
8. itlal in Malintsin
9. ikoltsin in tonantsin
10. ipiltsin in siuatl

#33. Traducir:

1. la (su) iglesita del hombre
2. el agua de mi perro
3. el mercado de nuestra abuelita
4. la piedra de su padrecito (de Uds.)
5. la casa de su padre (de ellos)
6. el niñito de su mujercita (de él)
7. el venado de tu padre
8. el buho de mi hijito
9. el petate del hombrecito
10. los petatitos de tu abuelo

#34. Traducir:

1. ¿Kampa katej iamoxtoton in mopiltsin?
2. ¿Iteu iuan isal in Xuantsin nikan katej?
3. Tlakatsintli kichiua ikaltsin.
4. Kema, isiuatsin kichiua topetlatoton.
5. Ipil in siuatl ompa ka ipan totlal.
6. Atl amo itik xaltontli; atl itik itlal.
7. Inkal in tlakatsitsin nikan ipan totiankis.
8. Nosijtsin amo nikan ipan tiankitsintli.
9. Nikan katej mekatoton ipan itlal in Xuantsin.
10. Nomich amo itik iau.